Stwardnienie rozsiane to przewlekła choroba układu nerwowego o nieznanej przyczynie, przebiegająca z okresami rzutów i remisji. Poznaj historię Michała chorego na stwardnienie rozsiane, który opisał historię swojej choroby na naszym forum. - No nareszcie dzwonisz, co się nic nie odzywasz? – Natalia mówi z pretensją w głosie, ale Michał nie podejmuje dyskusji. – Jestem w szpitalu, okazało się, że mam stwardnienie rozsiane – mówi cicho. Ona pyta, jak to, dlaczego, co dalej. Płacze. On tylko prosi ją, żeby nie czytała nic o tym w internecie, bo niepotrzebnie się zdenerwuje, że z nim nie jest źle, że ma szczęście w nieszczęściu, że będzie dobrze. Trudno jej w to uwierzyć, kiedy słowo stwardnienie rozsiane kojarzy jej się z bardzo chorymi ludźmi na wózkach inwalidzkich. Tak naprawdę ona nie wie o stwardnieniu rozsianym prawie nic, oprócz tego, że właśnie dowiedziała się, że choruje na nie jej najlepszy przyjaciel z dzieciństwa. Stwardnienie rozsiane - choroba SM Stwardnienie rozsiane, nazwane w skrócie SM (Sclerosis Multiplex), to przewlekła choroba układu nerwowego o nieznanej przyczynie, przebiegająca z okresami rzutów i remisji. Za powstawanie objawów odpowiedzialny jest zanik mielinowych osłonek nerwowych. Symptomy pojawiają się w zależności od umiejscowienia zmian. Przebieg choroby jest nieprzewidywalny, objawy pojawiają się nieoczekiwanie, następnie zmniejszają się lub całkowicie ustępuj (choroba przechodzi w stan remisji), ale po różnie długim czasie następuje nawrót choroby. Stwardnienie rozsiane najczęściej diagnozuje się u młodych osób w wieku 20-40 lat. Pierwsze objawy stwardnienia rozsianego Michał ma 25 lat, studiuje farmacje. Dwa lata temu w grudniu zdiagnozowano u niego stwardnienie rozsiane. W zasadzie jest to stadium tuż przed chorobą, ponieważ dopiero po wystąpieniu drugiego rzutu uznaje się, że to SM. Nie da się przewidzieć, kiedy (i czy w ogóle) wystąpi drugi rzut. Może za rok, za 10 lat, a może wcale. Pierwsze objawy choroby polegały na zaburzeniach wzroku. Michał udał się do okulisty, który nie stwierdził żadnych nieprawidłowości na dnie oka i zasugerował wizytę u neurologa. Ten też nie był pewien, co mu dolega. Dalsze badania okulistyczne wykazały, że ma zawężone pole widzenia. Lekarze skierowali go na rezonans magnetyczny, wtedy już zasugerowali, że to może być SM. Michał wiedział tyle, że stwardnienie rozsiane to choroba autoimmunologiczna, czyli taka, w której układ odpornościowy organizmu rozpoznaje własne komórki (w tym przypadku osłonki mielionowe) jako obce i zaczyna je niszczyć. Funkcją osłonek mielinowych jest przewodzenie impulsu elektrycznego (bodźca), kiedy ulęgają one zniszczeniu impuls elektryczny przechodzi znacznie wolniej, może dojść także do zerwania przewodzenia impulsów nerwowych. Dlatego chorzy na SM mogą cierpieć na niedowłady lub porażenie pewnych grup mięśni. Stwardnienie rozsiane - jakie badania się wykonuje? Kolejnego badania (bardzo bolesnej punkcji lędźwiowej) Michał woli nie wspominać. Przez kilka dni po punkcji czuł się fatalnie i miał uciążliwe bóle głowy. - Wiem, że będę musiał przejść to badanie jeszcze raz, ale na samą myśl o tym przechodzą mnie dreszcze… - mówi. Po serii badań lekarze stwierdzili, że ma zapalenie nerwów wzrokowych i wykonali kolejny rezonans magnetyczny. Wtedy nie mieli już wątpliwości. - Następnie zostałem zapisany do poradni neurologicznej na stałe leczenie i zakwalifikowany w kolejce do kuracji interferonem. To nie jest prosta sprawa. Bardzo trudno jest dostać to leczenie, można czekać nawet rok w kolejce, a leczenie na własna rękę jest dość kosztowne. Nie jestem pewien, ale to kilka tysięcy miesięcznie - podsumowuje. Leczenie SM - skutki uboczne stosowania interferonu Nie każdy może sobie pozwolić na tak drogie leczenie, a wiele osób nie zostaje zakwalifikowanych do leczenia refundowanego przez NFZ. Pod uwagę bierze się stadium choroby, wiek pacjenta i szereg innych czynników. Michał miał szczęście. Interferon jest refundowany na 3 lata. Przyjmuje się go 3 razy w tygodniu. Specjalna ampułko-strzykawka służąca do wykonywania zastrzyków jest zbudowana tak, że pacjent nie widzi igły, a tym samym momentu jej wbijania. Michał mówi, że zastrzyki nie są bolesne, ale czasem zdarza się, że igła wbije się niefortunnie. Można je robić w udo, pośladek, brzuch. Po zastrzykach często rozstaja czerwone odczyny. Leczenie interferonem ma wiele skutków ubocznych. Michał często gorączkuje, ma dreszcze, jest mu zimno. Zastrzyki przyjmuje na noc, więc stara się „przespać” nieprzyjemne dolegliwości, ale zdarza się, że rano czuje się wyczerpany i osłabiony. - Oczywiście, leczenie jest męczące. Muszę wozić ze sobą wszędzie leki, nie zapominać o zastrzykach, znosić skutki uboczne. Co trzy miesiące powinienem się gruntowanie przebadać oraz być pod stałą opieką lekarzy. Nie wolno mi się przegrzewać, sauna czy uprawianie ekstremalnych sportów jest zabronione. Muszę dbać o siebie, każde przeziębienie czy infekcja może źle wpłynąć na rozwój choroby. Nie wolno mi także pić alkoholu – wylicza. Wielu pacjentów zmaga się także z depresją, która jest jednym ze skutków ubocznych leczenia, dlatego chorym na SM zaleca się podejmowanie stałego leczenia psychiatrycznego. Michał nie ma z tym problemów, ale stara się pamiętać o tym, że istnieje taka możliwość. Wsparcie rodziny i bliskich w leczeniu SM Leżąc w szpitalu Michał jeszcze nie wiedział, co go Chyba to do mnie jeszcze wtedy nie docierało – mówi. Leżał obolały na korytarzu, ponieważ sale były przepełnione pacjentami. Najgorsze były noce, wtedy zaczynał myśleć o wszystkim. Zadzwonił do Natalii, swojej przyjaciółki, aby powiedzieć jej o chorobie. To również było trudne przeżycie. Jednak momentem przełomowym była wizyta jego dziewczyny w szpitalu. Anka popłakała się przy nim jak dziecko, a on nie wiedział jak ją uspokoić. Pierwszy raz widział, jak płacze. Zapamięta to do końca życia. Wtedy zrozumiał, jak ważny jest dla niego ten związek. – Wiem, że wiadomość o mojej chorobie szokowała osoby w moim otoczeniu. Miałem wrażenie, że wszyscy przejmują się bardziej ode mnie. Wtedy jeszcze byłem w szoku – dodaje. Michał leżał w szpitalu przed Świętami Bożego Narodzenia. Mama opowiadała mu, że tata, który z natury jest bardzo powściągliwy i nie okazuje emocji płakał ubierając sam choinkę. To również utkwiło mu w pamięci. Pamięta także twarz swojej młodszej siostry, która dowiedziała się o chorobie na samym końcu, ponieważ rodzina chciała ją chronić. Życie ze stwardnieniem rozsianym - Wtedy tłumaczyłem siostrze, że mam szczęście, że jestem młody, że moja choroba objawiła się bardzo łagodnie, że ludzie z tym żyją normalnie. Dziś wiem, że to prawda. Moje życie się specjalnie nie zmieniło. Nadal robię to, co robiłem. Uczę się, rozwijam swoje pasje. Wiadomo, że muszę pamiętać o kilku ograniczeniach, ale nie zaburza to mojego codziennego funkcjonowania – mówi Michał. Na początku martwił się o swój wzrok, jedna po miesiącu zaczął dobrze widzieć i nie odczuwał żadnego dyskomfortu. Czasem SM objawia się niedowładami czy paraliżami, wtedy jest to znacznie cięży przypadek niż Michała. - Jestem dobrej myśli. Na co dzień mam styczność z osobami ciężko chorymi, wiem, że są gorsze choroby i przypadki niż mój. Jestem młody, przyjmuję leczenie, miałem szczęście. Czy coś się zmieniło? Teraz bardziej cenie czas, staram się zaliczać wszystkie egzaminy w terminie i nadrabiać materiał. Wiem, że w każdej chwili mogę trafić do szpitala, a nie chce by choroba pokrzyżowała mi plany – podsumowuje Michał.

Ćwiczenia fizyczne są chorym na SM (stwardnienie rozsiane) bardzo potrzebne. Wszak – jak mówi obiegowa opinia – ruch to zdrowie. Aktywność fizyczna w przypadku osób żyjących z diagnozą “stwardnienie rozsiane” powinna być jednak dobrana z pewną ostrożnością i uwzględnieniem stanu chorego, jego preferencji i specyficznych, wynikających z choroby potrzeb.

Co to jest stwardnienie rozsianeStwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex, SM) to przewlekła choroba układu nerwowego o charakterze 30 osób na 100 tys. ludzi choruje na stwardnienie rozsiane. Charakterystyczne dla SM są rozsiane zmiany w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, tzn. mózgu i rdzenia istotą zmian jest uszkodzenie osłonek mielinowych włókien nerwowych. Stąd właśnie bierze się określenie demielinizacja. W miejscach niszczenia mieliny powstają „stwardniałe blizny”.Uogólniając, brak lub znaczne uszkodzenie osłonek włókien nerwowych powoduje nieprawidłowe lub utrudnione przewodzenie impulsów nerwowych. Występowanie i rodzaj objawów są uzależnione od tego, w której części ośrodkowego układu nerwowego doszło do naruszenia osłonek stwardnienia rozsianegoPoczątki stwardnienia rozsianego charakteryzują się pojawieniem zwykle jednego objawu ze strony układu nerwowego, rzadziej dwoma i więcej. Najczęściej pierwszym objawem jest rzadko wspominane pozagałkowe zapalenie nerwu objawem są zaburzenia czucia i wrażenia czuciowe w obrębie kończyn. Na zaburzenia czucia powierzchniowego składają się zmienione odczuwanie dotyku, temperatury czy chorzy uskarżają się na mrowienie, drętwienie, kłucie czy uczucie przypominające porażenia zapalenia pozagałkowego nerwu wzrokowego związane są z pogorszeniem widzenia oraz nierzadko charakterystycznym tak zwanym mroczkiem występują takie objawy, jak zawroty głowy, podwójne widzenie, wówczas świadczą one także o objawach uszkodzenia innych części układu nerwowego. Objawy pozagałkowego zapalenia nerwu wzrokowego mogą narastać przez kilka dni lub wystąpić nagle, a także nawracać po jakimś czasie. Bardzo ważne jest, aby nie zlekceważyć tych objawów i jak najszybciej udać się do niecharakterystycznymi pojawiającymi dolegliwościami są:zmęczenie,zaburzenia snu,osłabienie siły,ciężkość i bóle nógskurcze i sztywność mięśni. Takie objawy mogą występować w wielu chorobach i wymagają oceny lekarskiej. Część pacjentów jako pierwsze objawy zgłasza także problemy z koordynacją ruchów. Późniejsze objawyWraz z progresją SM, u chorego mogą pojawić się niedowłady jednej bądź obu nóg lub nóg i rąk. Równie często w trakcie rzutu pacjenci uskarżają się na zaburzenia czucia powierzchniowego, zaburzenia płynności ruchów oraz zamiarowe drżenie kończyn, czyli drżenie, które pojawia się w trakcie zamierzonego ruchu ręką lub objawami są także: oczopląs i zaburzenia ruchu gałek ocznych, jak również problemy z utrzymaniem równowagi i zawroty z objawów stwardnienia rozsianego, który występuje późno jest niemożność kontrolowania zwieraczy. W wyniku tego zaburzenia pacjent chory na SM ma pilną potrzebę oddania moczu lub kału oraz inne zaburzenia z tego wynikające. We wczesnym etapie choroby rzadko występują problemy związane z zaburzeniami poznawczymi. Zaburzenia pamięci i zaburzenia poznawcze dotyczą około 5 proc. chorych. Pacjenci mają trudność w przetwarzaniu i analizowaniu informacji oraz borykają się z problemami pamięci i chorzy na SM cierpią także na depresję, szczególnie po dłuższym okresie choroby. Ponadto część osób cierpi z powodu zaburzeń funkcji mieć także na uwadze, że w zależności od tego, który nerw został zaatakowany, pacjent może zgłaszać szereg różnych, innych dolegliwości, jak np. drżenie dłoni i wypadanie przedmiotów z rąk, problemy z pisaniem, zaburzenia słuchu, zaburzenia mowy, drgawki czy napad padaczkowy. Przyczyny stwardnienienia rozsianegoPrzyczyny stwardnienia rozsianego nie zostały jeszcze dokładnie poznane. Przyjmuje się, że podłoże choroby jest złożone i swój udział w rozwoju choroby mają zarówno czynniki genetyczne, immunopatologiczne, jak i jest to choroba autoimmunologiczna, układ odpornościowy atakuje własne komórki, w tym przypadku komórki układu wyniku różnych badań udało się określić kilka czynników, które mogą zwiększać ryzyko zachorowania na SM. Są to płeć żeńska,biała rasa,wiek między 20. a 40. wirusem Epstein-Barr wywołujące mononukleozę,cukrzyca typu I,zapalenie jelit,choroby tarczycy,palenie tytoniu,niedobór witaminy D, otyłość w wieku dojrzewania. Leczenie stwardnienienia rozsianegoWyleczenie ze stwardnienia rozsianego przy obecnym stanie wiedzy medycznej jest niemożliwe. To choroba przewlekła, która towarzyszy pacjentowi przez całe życie. Ponieważ nie wiadomo co powoduje stwardnienie rozsiane, nie ma leczenia przyczynowego. Obecne terapie skupiają się na leczeniu objawowym i podawaniu leków immunomodulujących, czyli modyfikujących przebieg zachorowania. Zaordynowanie glikokortykosteroidów (prednizonu lub metyloprednizolonu) jest obecnie najskuteczniejszą formą leczenia i skrócenia czasu trwania objawów neurologicznych w trakcie rzutu choroby. Leczenie objawowe, adekwatne do objawów, ma za zadanie zmniejszyć natężenie innych współwystępujących i nieprzyjemnych dolegliwości i stanów, takich jak: nietrzymanie moczu lub stolca, depresja, sztywność mięśni, bóle głowy oraz inne dolegliwości bólowe. Leków, które pomagają ulżyć pacjentowi we wspomnianych problemach jest wiele, lekarz dopasowuje terapię do stanu pacjenta. Spowolnienie postępowania stwardnienia rozsianego, obniżenie częstotliwości rzutów oraz zapobieganie i opóźnianie wystąpienia niepełnosprawności są celami leczenia modyfikującego przebieg zachorowania. W Polsce stosuje się takie leki, jak interferon beta 1a, interferon beta 1b i octan glatirameru. Po spełnieniu kryteriów włączenia do programu leczenia SM leki te są refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia, nawet na okres kilku sytuacjach wyjątkowych dopuszcza się leczenie natalizumabem lub ciężko przebiegających przypadkach postaci nawracająco-zwalniającej stosuje się także leczenie immunosupresyjne mitoksantronem. Z powodu występowania wielu objawów utrudniających poruszanie się, pacjentom chorym na stwardnienie rozsiane najczęściej zaleca się rehabilitację ruchową. Jej prowadzenie ma nieoceniony wpływ zarówno na samopoczucie fizyczne, jak również psychiczne oraz wspomaga usprawnianie pacjentów. Ćwiczenia pomagają rozciągnąć skurczone i zmęczone mięśnie, poprawiają równowagę i koordynację oraz całościowo wzmacniają organizm. Co prawda nie wykazano, aby dieta bezpośrednio pomagała w leczeniu stwardnienia rozsianego, jednak odpowiedni sposób odżywiania się może pomóc w złagodzeniu części objawów choroby, a także wzmocnić organizm i dać mu siłę do walki. Jak postępuje stwardnienie rozsiane Stwardnienie rozsiane cechuje się wielorakimi objawami, a jego przebieg może przyjmować różną formę, z czego najczęściej ma postać naprzemiennie występujących okresów remisji (okresy bez objawów) i postępowania choroby jest indywidualna. Zachorowanie na stwardnienie rozsiane przebiega w różnych postaciach, z których najczęściej są wymieniane:Nawracająco-zwalniająca (rzutowo-remisyjna) - od tej postaci zaczyna się około 85–90 proc. wszystkich zachorowań na SM. Występują tu tzw. rzuty objawów neurologicznych, tj. pojawienie się nowych symptomów choroby bądź nasilenie tych dotychczas obecnych. Jeden rzut zwykle trwa od kilku dni do kilku tygodni. Z czasem, objawy częściowo lub całkowicie mogą ustąpić. Liczba rzutów rocznie jest bardzo indywidualna i u każdego pacjenta wygląda inaczej. To najczęstsza forma postępująca - poprzedza ją postać nawracająco-zwalniającą. Na tym etapie choroby występowanie i nasilenie objawów stale postępuje. Zwykle nie obserwuje się remisji po rzutach. Szacuje się, że 30–40 proc. chorych przechodzi do tej fazy choroby po 10–15 latach od postępująca: w tej postaci objawy neurologiczne systematycznie postępują, przyczyniając się do coraz większego stopnia niesprawności chorych. Chorzy na tę postać stanowią około 10 proc. wszystkich może zachorować na stwardnienie rozsiane Na stwardnienie rozsiane może zachorować każdy, lecz zauważalna jest tendencja do częstego występowania zachorowań pomiędzy 15.–45. gdzie w postaci rzutowo-remisyjnej średni wiek zachorowania to 20.–40. i 39.–41. w postaci pierwotnie postępującej. Na SM częściej zapadają kobiety niż mężczyźni, ale choroba czasem szybciej postępuje w grupie mężczyzn. W Polsce 6–7 na 10 chorych to większość przypadków występuje wśród osób rasy białej, zamieszkującej na półkuli północnej. Im bliżej równika, tym zapadalność jest niższa. Szacuje się, że na stwardnienie rozsiane choruje ponad 2,5 mln ludzi na całym świecie. Liczbę chorych w Europie oceniono na więcej niż milion, a w Polsce ponad 50 Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego przewiduje, że co roku w Polsce przybywa 1300–2100 nowych zachorowań. Wiadomo również, że u osób będących w pierwszym stopniu pokrewieństwa z chorymi występuje 20–40 razy wyższe ryzyko zachorowania na stwardnienie zdiagnozować stwardnienie rozsiane Na początku lekarz podejrzewający stwardnienie rozsiane zbiera dokładny wywiad odnośnie niepokojących go objawów, ich charakteru i czasu trwania. Pyta również o współistniejące choroby oraz o występowanie podobnych symptomów wśród członków wywiadem do rozpoznania SM konieczne są badania neurologiczne i konsultacje z neurologiem. Jeśli lekarz uzna to za słuszne, może skierować pacjenta na inne diagnostyce stwardnienia rozsianego najczęściej wykonuje się badanie rezonansem magnetycznym (MRI). Jego wykonanie dostarcza rzetelnych i dokładnych informacji, wystarczających do postawienia diagnozy lub jej rezonansem może pokazać zmiany demielinizacyjne, których obecność jest elementem SM. Ponadto dostarcza dodatkowych danych dotyczących aktywności choroby i daje szansę na ocenę jej dalszej MRI wykonuje się w celu ocenienia efektywności prowadzonej terapii. Jest to jednak uzależnione od wielu różnych tym badanie rezonansem jest nieocenioną metodą, jeśli chodzi o wykluczenie chorób o objawach i dolegliwościach podobnych do tych w przebiegu stwardnienia badaniem zlecanym w trakcie diagnozowania stwardnienia rozsianego jest wykonanie nakłucia lędźwiowego i pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR).PMR jest badany pod kątem obecności prążków oligoklonalnych i przeciwciał IgG, wykonuje się także badanie ogólne płynu. Badanie to jest o tyle istotne, że pozwala wykluczyć inne choroby, dające objawy takie jak lekarz zleca badanie wzrokowych potencjałów wywołanych. Ocenia ono przewodzenie w drogach nerwowych poprzez obserwację aktywności mózgu i reakcji na uwagi na to, że wiele innych chorób ma przebieg i objawy podobne do stwardnienia rozsianego, należy przeprowadzić diagnostykę różnicową i wykluczyć w razie konieczności takie choroby, jak:borelioza,neuroborelioza,syndrom Sjörgena,toczeń,choroba Devica,ostre rozsiane zapalenie mózgu i rdzenia,ostre krwotoczne zapalenie istoty białej mózgu,choroby naczyniowe mózgu,kiła oponowo-naczyniowa,neurosarkoidoza,choroba wykluczenie innych chorób jest bardzo proste, a czasem konieczne są badania specjalistyczne. Rokowania i powikłania stwardnienia rozsianego Wyleczenie SM jest niemożliwe, zatem pacjent będzie się zmagał z chorobą całe swoje życie. Jest to choroba, która może znacznie obniżać jakość życia i utrudniać normalne funkcjonowanie, jednak nie u każdego pacjenta. Przewidzenie progresji choroby jest bardzo trudne, czasem niemożliwe, gdyż jest to kwestią indywidualną. Rokowania zależą głównie od fazy zachorowania, w jakiej pacjent się znajduje. Z badań wynika, że większość chorych na SM ma podobną długość życia do osób niechorujących na stwardnienie. Powikłania, jakie mogą wystąpić w wyniku chorowania to najczęściej niedowład kończyn dolnych, skurcze i osłabienie mięśni, wahania nastroju, depresja, zaburzenia funkcji seksualnych, zaburzenia wypróżniania i oddawania się, że około 15 lat po postawieniu diagnozy duża część chorych na stwardnienie rozsiane używa laski, wózka, chodzika i/lub innych pomocy potrzebnych do poruszania nadzieję dla chorych na SM stanowią leki będące w trakcie badań klinicznych lub te, oczekujące na rejestrację i wprowadzenie do rozsiane zapobieganiePonieważ nieznane są dokładne przyczyny rozwinięcia się stwardnienia rozsianego, nie ma też specyficznych zaleceń profilaktycznych. Zalecane postępowanie przy stwardnieniu rozsianymJeśli zauważysz u siebie objawy sugerujące stwardnienie rozsiane, niezwłocznie zgłoś się do lekarza w celu dalszej diagnostyki. Objawy SM są niespecyficzne i twoje dolegliwości mogą być przyczyną zupełnie innej choroby. Postaraj się na spokojnie przedstawić swój problem chorujesz na SM, ściśle przestrzegaj zasad i schematów przyjmowania leków. Regularnie stawiaj się na konsultacje lekarskie i przypadku chorowania na stwardnienie rozsiane, unikaj gorących kąpieli, sauny, wysokich temperatur i nie przegrzewaj organizmu, ponieważ powodują one nasilenie już istniejących objawów ruchowa w trakcie choroby jest jak najbardziej wskazana. Musi być dopasowana do możliwości organizmu i zaawansowania się zdrowo i prowadź na co dzień zbilansowaną dietę. Spożywaj dużo warzyw i owoców, produktów pełnoziarnistych, chudego i niskotłuszczowego nabiału, chudych ryb i drobiu bez skóry. Po konsultacji z lekarzem możesz rozważyć suplementację witaminą ze stwardnieniem rozsianym nie należy do najłatwiejszych, więc jeśli nie radzisz sobie emocjonalnie z dopiero co rozpoznaną chorobą lub z jej przebiegiem i dolegliwościami, udaj się na konsultację do psychiatry lub psychologa. On pomoże Ci przetrwać trudny czas oraz da narzędzia pomocne w radzeniu sobie z własnymi emocjami i reakcjami na chorobę. Możesz też poszukać lokalnej grupy wsparcia. Inni chorzy to czasem nieocenione źródło rad i objawy stwardnienia rozsianego, Neurologia Praktyczna – portal dla lekarzy neurologów i lekarzy medycyny ogólnej Szyluk, Geny i czynniki środowiskowe w stwardnieniu rozsianym, Neurologia Praktyczna – portal dla lekarzy neurologów i lekarzy medycyny ogólnej Halper, Multiple sclerosis (MS) symptoms, Healthline Pietrangelo, Understanding multiple sclerosis (MS), Healthline sclerosis, Mayo Clinic, zakładki „symptoms & causes” oraz „diagnosis & treatment” Madell, Multiple sclerosis prognosis and you life expectancy, Healthline Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego, zakładki „ diagnozowanie” oraz „epidemiologia” w sekcji „stwardnienie rozsiane” 6eBH.

3bqkdbha86.pages.dev/5

3bqkdbha86.pages.dev/20

3bqkdbha86.pages.dev/86

3bqkdbha86.pages.dev/10

3bqkdbha86.pages.dev/54

3bqkdbha86.pages.dev/25

3bqkdbha86.pages.dev/42

3bqkdbha86.pages.dev/59

forum chorych na stwardnienie rozsiane